سه مجموعه از عوامل محافظتکننده در رشد تابآوری وجود دارد: (1) ویژگیهای خود کودکان، (2) جنبههای خانوادهشان، و (3) ویژگیهای محیطهای اجتماعی گستردهتر آنها
عوامل محافظتکننده
سه مجموعه از عوامل محافظتکننده در رشد تابآوری وجود دارد: (1) ویژگیهای خود کودکان، (2) جنبههای خانوادهشان، و (3) ویژگیهای محیطهای اجتماعی گستردهتر آنها
ویژگیهای درونی خود کودک:
• تواناییهای شناختی خوب، از جمله مهارتهای حل مسئله و توجه
• خلقوخوی آسانگیر در دوران شیرخوارگی که پیشبینیکننده شخصیت سازگار در مراحل بعدی رشد است.
• ادراک مثبت از خود؛ خودکارآمدی
• ایمان و احساس معنا در زندگی
• نگرش مثبت به زندگی
• خود تنظیمی احساسات و رفتارها در مقابل برانگیختگی عاطفی و تکانهها
• تواناییهایی که توسط خود و جامعه ارزشمند بهحساب میآیند
• حس شوخطبعی خوب
• جذابیت عمومی برای دیگران
ویژگیهای خانواده:
• کودکان روابط نزدیک با بزرگسالان مراقب دارند
• فرزندپروری مقتدرانه والدین
• جو خانواده مثبت با اختلاف کم، بین والدین
• محیط خانه سازمانیافته
• تحصیلات دانشگاهی والدین
• والدینی که خود ویژگیهای ذکر شده عوامل محافظتی در کودک را دارند
• والدینی که در آموزش کودک نقش دارند
• داشتن مزایای اجتماعی و اقتصادی
ویژگیهای دیگر بزرگسالان، دوستان و جامعه:
• روابط نزدیک با بزرگسالان شایسته، اجتماعی و حامی
• ارتباط با همسالان اجتماعی و قانونمند
• مدارس موثر
• ارتباط با سازمانهای اجتماعی، از جمله مدارس، باشگاهها و غیره.
• محلههایی با «کارآمدی جمعی» بالا
• سطوح بالای امنیت عمومی
• خدمات اجتماعی اضطراری خوب
• سلامت عمومی خوب و دردسترسبودن مراقبتهای بهداشتی
بررسی چند عامل محافظتکننده
1. خودکارآمدی: باور به این که من میتوانم بر محیط یا موقعیت خود اثر بگذارم و بر موانع غلبه کنم.
2. امید: تعیین هدف و پیداکردن راهکار و انگیزه برای پیش رفتن بهسوی هدف
3. خوشبینی: نسبت دادن واقعبینانه موفقیتها به خود نه صرفا به شرایط محیطی. کودکانی که قادرند رویدادهای منفی را موقتی و نه دائمی در نظر بگیرند، تابآورتر هستند.
4. خودتنظیمی: خودتنظیمی یعنی بهدستآوردن کنترل بر توجه، احساسات و رفتار
5. سبک فرزندپروری مقتدرانه: والدین مقتدر پاسخگو و مطالبهگر هستند. پاسخگو بودن یعنی صمیمی، دوستداشتنی و حمایت گر هستند و محیط غنی برای رشد کودک فراهم میکنند و مطالبهگر بودن یعنی کنترل منطقی، محکم و منسجم اما نه سرسختانه دارند و انتظارات رفتاری بالا از کودکان خود دارند.
6. ارتباطات و دلبستگیها: داشتن روابط حمایتکننده و مثبت با همسالان، خانواده و دیگر بزرگسالان
7. پیشرفت و مشارکت تحصیلی: انتظارات آموزشی و مشارکت فعال در محیط تحصیل با تابآوری ارتباط دارد
8. اجتماع: عناصر مهم یک جامعه موثر محیطها و ساختارهای اجتماعی هستند که تابآوری را ارتقا میدهند.
چند راهکار کاربردی برای افزایش تابآوری
یادگیری مهارتهای حل مسئله: یادگیری شناسایی شرایط و ناملایمات قابلکنترل و غیرقابلکنترل و دانستن این که ما فقط برای شرایط قابلکنترل میتوانیم کاری انجام دهیم، بررسی یک موقعیت قابلکنترل و شناسایی مراحل حل مسئله، الگوسازی حل مسئله برای کودکان
تشویق کودکان به بیان احساسات مثبت و منفی خود: ناراحتی عاطفی در طول و بعد از اتفاقات ناگوار طبیعی است و به کودکان فرصت دهید تا در مورد نگرانیهای خود صحبت کند.
شناسایی و فرصتی برای تجربیات مثبت: داشتن زمانی برای تعاملات آرامشبخش و سازنده در خانواده، تشویق کودکان به سرگرمی و خنده، شوخطبعی میتواند ابزاری شفابخش در مواقع استرس باشد.
دادن مسئولیتهای معنادار به کودکان: به کودکان احساس موفقیت و تسلط میدهد و فرصتی برای رشد و پرورش تواناییهای کودکان فراهم میکند و کودکان یاد میآموزند که اشتباه کردن مشکلی ندارد و ابزار ارزشمندی برای یادگیری است.
آموزش تکنیکهای آرامسازی و خودکنترلی: تکنیکهایی که در آن کودکان یاد بگیرند اضطراب خودشان را آرام کنند و تفکرشان را هدایت کنند. مانند تنفس عمیق، آرامسازی عضلات، ورزش و ...